Strona główna

Prawa zwierząt – geneza, rozwój, podstawy prawne

Stado kotów

Zgodnie z zaczerpniętą z Encyklopedii Britannica definicją, przez pojęcie praw zwierząt rozumie się „moralne lub legalne prawa zwierząt przypisywane zazwyczaj ze względu na złożoność ich bytu w sferach poznawczej, emocjonalnej i społecznej, a także z uwzględnieniem ich zdolności do odczuwania fizycznego i emocjonalnego bólu lub przyjemności”.  

Na przestrzeni wieków koncepcje dotyczące godnego traktowania zwierząt rozwijały się i ewoluowały (podobnie jak prawa człowieka). Swoją genezę wywodzą ze starożytności, gdzie idee ochrony praw zwierząt znalazły się w centrum zainteresowania najznamienitszych przedstawicieli epoki. Pitagorasa i  Neoplatonistów optujących za życiem zwierząt „na własny rachunek” i poszanowaniem ich bytu oraz propagującego serwilistyczną postawę zwierząt w stosunku do nadrzędnej im istoty ludzkiej, czyli Arystotelesa. Współgrające z chrześcijańską koncepcją człowieka jako idealnego tworu Boga, antagonistyczne poglądy tego ostatniego miały katastrofalne skutki dla rozwoju praw zwierząt i kwestii ich ochrony. Wolność i podstawowe prawa przedstawicieli gatunków wszelkiej maści przez stulecia ograniczone były ludzką bezmyślnością i głupotą.

Konkretne uregulowania prawne przyniósł dopiero wiek XX – doświadczenia wojenne poszerzyły perspektywę pojmowania i minimalizowania niezawinionego cierpienia odczuwanego nie tylko przez ludzi, ale również zwierzęta. Współczesne podstawy prawne wyrażone w aktach normatywnych o randze międzynarodowej (Światowa Deklaracja Praw Zwierząt z 1977r.) oraz krajowej (wewnętrzne regulacje poszczególnych państw świata) niewątpliwie stanowią niezbędną (ale czy wystarczającą?) kontynuację tworzenia granic ludzkiej ingerencji w wolność i poszanowanie królestwa zwierząt.

Na gruncie polskiego ustawodawsta źródłem norm odnoszących się do wspomnianych wyżej kwestii jest przede wszystkim Ustawa o Ochronie Zwierząt z 1997r. Zakres regulacji ww. aktu przed nowelizacją z września 2011r. okazał się – w drodze praktyki stosowania – za niewystarczająco precyzyjny. Brak konkretyzacji przepisów w odniesieniu do sposobów i przyczyn zabijania zwierząt (dawny dawny art. 33 ust. 1 pkt 1 „uśmiercanie zwierząt może być uzasadnione [...] potrzebą gospodarczą" – przy czym definicja pojęcia potrzeba gospodarcza nie była w jasny i klarowny sposób określona przez ustawodawcę) doprowadził do wielu nadużyć (patrz) i dawał możliwość bezkarnego i bezmyślnego zabijania oraz maltretowania zwierząt w całkowicie legalny sposób.

Nowelizacja – zmiany na lepsze czy krok do tyłu?

Prace nad nowelizacją wadliwej ustawy trwały od maja 2011 roku - wtedy projekt wpłynął do Sejmu. Propozycje zmian opiniowały: Komisja Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa, Komisja Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Komisja Samorządu Terytorialnego i Polityki Regionalnej. Po burzliwych debatach w składach Komisji oraz poszczególnych izbach parlamentu (Sejmu i Senacie), projekt został przekazany do podpisania Prezydentowi, który na dokumencie złożył swoją sygnaturę w październiku.

Wydłużone vacatio legis (czyli czas, który jest obywatelom niezbędny do zapoznania się ze świeżo ustanowionym prawem) wyznaczyło datę wejścia w życie ustawy nowelizującej na dzień 01.01.2012r.

Konkretne przepisy

• ustawa formułuje ogólny zakaz zabijania zwierząt z przewidzianymi jednak wyjątkami (ubój, uśmiercanie zwierząt gospodarskich, połów ryb etc.) i ustanawia zakres odpowiedzialności karnej za ten czyn (art. 35 Ust o Ochronie Zwierząt: grzywna, kara ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do lat 2),
• sformułowanie definicji znęcania się nad zwierzętami i określenie odpowiedzialności karnej (sankcja taka sama jak w przypadku wyżej określonym),
• kwalifikowana forma czynów (popełnienie ich ze szczególnym okrucieństwem) – wydłużenie kary pozbawienia wolności do lat 3.

Istotne: w przypadku, gdy sprawca ww. czynów jest właścicielem zwierzęcia sąd może orzec przepadek zwierzęcia; w przypadku kwalifikowanej formy popełnienia czynu, sąd orzeka o przepadku zwierzęcia obligatoryjnie:

• wprowadzenie zakazu trzymania zwierząt domowych na uwięzi w sposób stały dłużej niż 12 godzin w ciągu doby lub w przypadku, gdy na skutek uwięzienia zwierzęta doznają uszkodzenia ciała lub odczuwają cierpienie; minimalna długość uwięzi wynosi 3 m,
• określenie powszechnego obowiązku powiadomienia najbliższego schroniska, straży gminnej lub policji w przypadku napotkania porzuconego psa lub kota,
• wprowadzenie zakazu obrotu (w tym samego nabycia) zwierzętami poza miejscami ich chowu lub hodowli, w szczególności na targowiskach, targach i giełdach oraz zakazu rozmnażania psów i kotów dla celów handlowych,
• zobowiązanie rady gminy do corocznego określania programu opieki nad zwierzętami bezdomnymi oraz zapobiegania bezdomności zwierząt,
• wprowadzenie odpowiedzialności karnej za czyny z pogranicza zoofilii.

Opinie na temat nowej ustawy są podzielone. Jedno jest pewne – praktyka stosowania pokażę, czy zmiany regulacji były zmianami na dobre, czy też w zetknięciu z rzeczywistością postulaty ustawodawcy nie miały szansy na zaistnienie. Niewątpliwie jednak zaostrzanie kar za znęcanie się lub bezmyślne i bezsensowne zabijanie uchroni pewną liczbę naszych czworonożnych przyjaciół przed niezawinionym cierpieniem.