Strona główna

Skarb narodowy z wyspy Iriomote

Kot z Iriomote

Jej powierzchnia wynosi zaledwie 284 km kwadratowe. Mieszkają na niej ludzie wciąż wierzący w bogów i moc prastarych obrzędów i żyjący w harmonii z bujną, tropikalną przyrodą. Aby ją chronić, Japonia uczyniła jedną trzecią powierzchni wyspy narodowym rezerwatem. Symbolem dziewiczej przyrody wyspy jest kot z Iriomote, którego nie spotkamy nigdzie indziej na świecie.

Zagrożony przysmak z wyspy

Po japońsku kot z Iriomote (Prionailurus iriomotensis) nazywa się Iriomote-yama neko, czyli górki kot z Iriomote. Status nowego odrębnego gatunku kot z Iriomote uzyskał dopiero w 1967 roku, wcześniej klasyfikowano go jako podgatunek kota bengalskiego. Odkrywcą gatunku jest japoński pisarz i przyrodnik Yukio Togawa. Wątpliwości, co do  przynależności gatunkowej kota z Iriomote trwają do dziś, podsycane kolejnymi badaniami genetycznymi. Naukowcy sądzą, że koty przybyły na wyspę około 200 tysięcy lat temu, kiedy Riukiu oddzieliła się od kontynentu i nastąpiło genetyczne rozdzielenie gatunków. Wraz z kilkoma innymi azjatyckimi kotami o unikalnych cechach (kotem bengalskim, kotem kusym, kotem rdzawym i tarajem) tworzy rodzaj Prionailurus.

Zanim został znany przez japoński rząd za skarb narodowy był spożywany jako przysmak lokalnej kuchni. Obecnie polowanie na niego jest całkowicie zakazane. Jest jednym z najbardziej zagrożonych wyginięciem gatunków kotów.

Ostatnie 100 kotów

To gatunek endemiczny, występuje wyłącznie na wyspie Iriomote. Czyni go to rekordzistą w kategorii „najmniejszy obszar występowania”: zasięg gatunku równy jest powierzchni wyspy wynoszącej 284 km kwadratowe.

Kotów z Iriomote nigdy nie było dużo. Naukowcy szacują, że ich liczba nigdy nawet nie przekroczyła kilkuset osobników. Od kiedy w latach osiemdziesiątych rozpoczęto systematyczne gromadzenie informacji o tym gatunku, okazało się, że populacja wciąż się zmniejsza. Obecnie na wyspie żyje zaledwie 50 do 100 kotów z Iriomote.

Główne zagrożenie dla gatunku to kurczenie naturalnych siedlisk, sidła zastawione na inne zwierzęta, wypadki na drodze i... koty domowe! Okazuje się, że koty z Iriomote krzyżują się w warunkach naturalnych ze zwykłymi kotami (naukowo nazywa się to zjawisko hybrydyzacją), przez co ulega rozcieńczeniu ich i tak niewielka pula genetyczna. Poza tym kot domowy to konkurent w dostępie do pokarmu. W celu ochrony kota z Iriomote rozważano nawet wyeliminowanie wszystkich dzikich kotów domowych z wyspy.

Wciąż próbuje się go ratować. W 1977 roku kot z Iriomote został uznany za japoński skarb narodowy, w 1984 roku powstał plan ratowania tego gatunku, a w 2008 wpisano go do Czerwonej Księgi jako gatunek krytycznie zagrożony. Japończycy zastanawiają się nad tym, jak uchronić koty z Iriomote przed wypadkami na drogach,   dokarmia się je kurami (co spowodowało trochę problemów, bo koty zaczęły traktować stada należące do rolników jako źródło żywności), ale niestety, wszystkie te działania przyniosły niewielkie efekty. Populacja tych unikalnych kotów wciąż się zmniejsza.

Na krótkich łapach

Kot z Iriomote rozmiarami przypomina domowego mruczka. Kocury osiągają wagę do 4 kg, kotki są nieco mniejsze. Spotykano jednak osobniki dochodzące do 7 kg! Uwagę zwracają charakterystyczne proporcje ciała: wydłużony tułów (50 – 56 cm) osadzony jest na krótkich nogach. „Niskie zawieszenie” ułatwia skradanie się w trawach i zaroślach. Futro kota z Iriomote jest zazwyczaj ciemnobrązowe, czasami nieco żółtawe z szarymi bokami i jaśniejszym podbrzuszem. Wyraźnie widoczne są ciemniejsze pasy sierści wzdłuż szyi i na bokach. Stosunkowo krótki ogon porasta puszysta, cętkowana sierść. Typowe dla tego gatunku są białe plamki pod oczami i z tyłu zaokrąglonych uszu. Małe uszy wskazują, że podczas polowania koty te wykorzystują przede wszystkim wzrok.

Podobnie jak dwaj jego kuzyni - taraj i kot kusy – nasz bohater posiada unikalną w kocim świecie cechę: nie chowa swoich pazurów. Palce połączone częściowo błonami pławnymi stanowią przystosowanie do żywieniowych upodobań tego gatunku: koty z Iriomote doskonale polują w wodzie.

Na lądzie, w powietrzu i w wodzie

Przedstawiciele tego gatunku najchętniej zamieszkują przybrzeżne leśne obszary wyspy (także plaże), rzadziej można je spotkać w górach. Lubią bliskość wody, nie unikają mokradeł i strumieni, czasami obserwuje się je w pobliżu ludzkich siedzib i ziem uprawnych. Niestety, preferowane przez nie tereny często znajdują się poza obszarem rezerwatu i są poprzecinane niebezpiecznymi dla kotów drogami.

Są typowymi samotnikami, a ich nakładające się na siebie terytoria obejmują 2-3 km kwadratowych. Z innymi przedstawicielami swojego gatunku porozumiewają się miaucząc i wyjąc.

To uniwersalne drapieżniki. Polują na lądzie (małe rozmiary ułatwiają poruszanie się w gęstych zaroślach), w powietrzu (nie dosłownie, ale doskonale wspinają się po drzewach) i w wodzie (są świetnymi pływakami i lubią się bawić w wodzie). Ich dietę stanowią w 50% małe ssaki (szczury, nietoperze), w 25% ptaki (gołębie, zimorodki, sowy, wrony), a w 20% gady. Zjadają też ryby, kraby i owady. Łącznie biolodzy doliczyli się w ich odchodach śladów 95 gatunków zwierząt!

Na łów wychodzą o zmierzchu. W ciągu dnia ukrywają się w szczelinach skalnych lub dziplach. Co ciekawe, ich dobowa aktywność zmienia się w zależności od pór roku. Latem prowadzą typowo nocny tryb życia, natomiast zimą są bardziej aktywne w ciągu dnia.

Szybka samodzielność

Kocie gody na Iriomote odbywają się (jakże typowo!) w lutym i marcu, chociaż na południu wyspy, gdzie panuje bardziej tropikalny klimat, koty rozmnażają się przez cały rok. Zbliżający się okres rui można rozpoznać po tym, że kocury zaczynają intensywnie znaczyć moczem swoje terytoria, walczyć i awanturować ze sobą, a wszędzie słychać głośne kocie nawoływania i wycie.

Pod koniec trwającej około 60 dni ciąży kotka wyszukuje bezpieczną skalną szczelinę lub dziuplę, w której na przełomie kwietnia i maja rodzi miot składający się najczęściej z 4 kociąt. Rekordowy miot liczył aż 8 kociaków! Młode dorastają wyjątkowo szybko – są całkowicie samodzielne już w wieku 3 miesięcy. Dojrzałość płciową osiągają także szybko, bo już w wieku 8 – 12 miesięcy są gotowe do wydania na świat własnego potomstwa.

Koty z Iriomote są stosunkowo długowieczne. Żyją 10 -12 lat.

Obserwacje w niewoli

Odkąd koty z Iriomote zostały odkryte, rzadko trzymano je w niewoli, dlatego nie wiadomo, jak zareagowałyby na takie warunki i jak należałoby się nimi opiekować. Jednak to pewnemu kocurowi z zoo na Okinawie badacze poznali szczegóły rytmu dobowego tego gatunku (kocur był najbardziej aktywny o świcie i o zmierzchu i prowadził nocny tryb życia latem, a dzienny w zimie). Był entuzjastą wody i chętnie się w niej bawił.

Obecnie kotów z Iriomote nie można zobaczyć w żadnym z ogrodów zoologicznych na świecie.