Strona główna

Koty, które nie chowają pazurów

Gepard i jego niechowające...

To umiejętność dla samych kotów niezwykle przydatna, a dla opiekunów domowych mruczków bardzo ułatwiająca mieszkanie pod jednym dachem z drapieżnikiem, którym mimo oswojenia pozostaje każdy kot. Wie o tym każdy, kto choć raz bawił się z kotem, który w ferworze rozrywki „zapomniał” o ich wciągnięciu. Na szczęście większość kotów „pamięta” podczas zabawy, że my ludzie bardzo nie lubimy, kiedy na naszych rękach pozostają ślady ostrych i zagiętych pazurków. Co byłoby, gdyby w naszych domach mieszkały koty, które pazurów w ogóle nie chowają? Tak, są i takie!

Pazur jak pazur

Kot ma pięć palców u przednich łap i cztery u tylnych, a każdy palec wyposażony jest w pazur. Same kocie pazury nie wyróżniają się w świecie zwierząt niczym szczególnym. To po prostu rogowe twory naskórka, których zadaniem jest ochrona delikatnych koniuszków palców. Pazur kota, podobnie jak każdego innego ssaka, składa się z dwóch blaszek, czyli warstw o różnej twardości. Zewnętrzna (naskórkowa) jest twardsza, natomiast wewnętrzna (skórna) miękka. U ssaków kopytnych analogiczną funkcję ochronną pełnią kopyta oraz racice. U człowieka, a także innych przedstawicieli rodziny człowiekowatych, a więc szympansa, goryla i orangutana, zamiast pazurów występuje paznokieć, wyróżniający się jedynie detalami budowy: jego blaszka zewnętrzna jest słabiej rozwinięta, a wewnętrzna w zaniku.

Tym, co wyróżnia kocie pazury, nie jest więc ani pochodzenia ani budowa. Wyjątkowość kocich pazurów polega na wbudowaniu specjalnego mechanizmu umożliwiającego ich chowanie, tak aby były zupełnie niewidoczne z zewnątrz. Poza kotowatymi potrafią to jedynie przedstawiciele spokrewnionych z kotami wiwer, drapieżnych ssaków z rodziny łaszowatych.

Mechanizm chowania pazurów

Trzeba tu przypomnieć, że koty należą do zwierząt palcochodnych, co oznacza, że idąc, opiera się o podłoże końcami palców, a nie jak zwierzęta stopochodne na kilku kościach tworzących kładzioną płasko na podłożu stopę. Każdy koci palec składa się (tak samo jak ludzki!) z trzech paliczków, ale ciężar ciała opiera się tylko na dwóch. Natomiast ostatni końcowy paliczek pozostaje wygięty do góry i do tyłu za pomocą układu elastycznych więzadeł połączonych ścięgnami z mięśniami łap. Dzięki temu pazur, znajdujący się na końcu paliczka, jest schowany w specjalnym fałdzie skórnym. Pozostaje tam przez większość czasu, bo odpoczywający lub spacerujący kot nie potrzebuje pazurów. Kiedy jednak pazury stają się niezbędne (podczas polowania, wspinania się czy walki) – kot błyskawicznie wysuwa je z ukrycia. Mięśnie podciągają ścięgna, prostują ostatni paliczek i wysuwają pazury na zewnątrz. Mechanizm wyciągania i chowania pazurów można zobaczyć na ilustracji.

Dlaczego pazury są takie ważne?

Wbrew temu, co uważa wielu opiekunów, główną funkcją kocich pazurów nie jest drapanie mebli i dywanów. Kot to drapieżnik, o czym na co dzień łatwo zapomnieć, a pazury to przede wszystkim doskonałe narzędzie do skutecznego chwytania, przytrzymywania i zabijania zdobyczy. Służą też do obrony, przeprowadzenia toalety futra czy wspinania się – kocim przodkom na drzewa, a naszym pupilom na meble.

Wbudowana funkcja chowania pazurów niezwykle usprawnia te czynności i zapewnia sukces w polowaniu. Schowane pazury i miękkie poduszki łap ułatwiają bezszelestne skradanie się do ofiary nawet po twardym i gładkim podłożu – kot nie musi się obawiać, że pazur nagle zastuka, a hałas spłoszy potencjalną zdobycz. Pazury ukryte w skórnych kieszonkach nie tępią się w kontakcie z powierzchniami, po których kot chodzi: pozostają wciąż ostre i gotowe do natychmiastowego użycia.

Koty nie chowające pazurów

Umiejętność wciągania i wyciągania pazurów to cecha tak charakterystyczna dla kotów, że wydaje się, że wszystkie ją posiadają. A jednak w przyrodzie występują aż cztery gatunki kotowatych, które pazurów nie potrafią chować. Trzy z nich należą do rodzaju Prionailurus, małych kotów zamieszkujących kontynent azjatycki: to kot kusy, kot z Iriomote i taraj.

Kot kusy to niezwykle rzadki gatunek, występuje jedynie na Sumatrze, Borneo i Półwyspie Malajskim i bywa uważany za jednego z najdziwniejszych kotów świata: ma długi tułów, krótkie łapy i silnie spłaszczoną głowę, której kształt pomaga w łowieniu ryb. Był już uważany za wymarłego, ale na szczęście w 1995 roku udało się odnaleźć żyjące osobniki tego gatunku. Kot z Iriomote to także niezwykła rzadkość. Został odkryty w latach sześćdziesiątych ubiegłego wieku na małej górzystej wyspie wchodzącej w skład japońskiego archipelagu Riukiu i występuje jedynie tam. Szacuje się, że obecnie żyje zaledwie od 50 do 100 tych kotów. Po uznaniu przez rząd japoński kota z Iriomote za skarb narodowy opracowano plan ratowania gatunku, a jedną trzecią powierzchni wyspy przeznaczono na rezerwat, ale niestety ich populacja wciąż się zmniejsza. Taraj, zwany inaczej kotem cętkowanym, to trzeci z kotów nie chowających pazurów. Jest doskonałym pływakiem o łapach wyposażonych w błonę pławną i chętnie poluje na ryby i żaby, chwytając je pyskiem. Występuje niemal w całej Azji, od Pakistanu, przez Indie, Sri Lankę aż do Indonezji.

Najbardziej znanym gatunkiem, którego przedstawiciele stracili zdolność do wciągania pazurów, jest gepard. Nawet jego nazwa rodzajowa(Acinonyx) oznacza „nieruchomy pazur”. Chowanie pazurów nie jest gepardom do niczego potrzebne, gdyż korzystają z zupełnie innej techniki łowieckiej niż większość kotów, które zaczajają się i skradają do swojej ofiary. Gepardy będące najszybszymi zwierzętami lądowymi (na krótkich dystansach osiągają szybkość około 100 km/h!) są natomiast mistrzami pościgu. Wciąż wysunięte pazury zapewniają im lepszą przyczepność podczas pogoni za zdobyczą.

Ciekawostki

• Niektóre koty wysuwają pazury nie tylko, gdy są zdenerwowane, ale także gdy są odprężone i czują się bezpiecznie, na przykład podczas przeciągania się.
• Umiejętność wysuwania pazurów jest bardzo przydatna podczas wspinania się. Łatwo zauważyć, że kotom dużo łatwiej przychodzi  wdrapanie się na drzewo niż zejście z niego. Problem ze schodzeniem wynika z tego, że w tej pozycji (głową w dół) kot nie ma jak przytrzymać się pazurami pnia drzewa – kocie pazury są przecież wygięte ku tyłowi. Część kotów radzi sobie w takich sytuacjach schodząc tyłem.
• Małe kocięta rodzą się bez umiejętności chowania pazurów i muszą się tego nauczyć. Początkowo ich pazurki pozostają wciąż na wierzchu, a dopiero, jak w miarę rozwoju ich mięśnie i umiejętność koordynacji wzmacniają się, uczą się kontrolować ich wciąganie i wyciąganie. Opanowują tę sztukę około 27 dnia życia.
• Niektóre koty nie potrafią chować pazurów i nigdy się tego nie nauczą. To wynik rzadkiego defektu genetycznego.

Ilustracja: Ela Grabarczyk-Ponimasz