Strona główna

Kocie zęby

Kocie zęby

Nasz domowy mruczek to drapieżnik. O tej oczywistej prawdzie  przypomina nam codziennie sam kot. Wystarczy popatrzeć, jak poluje i je: przynależność do drapieżników widoczna jest w najdrobniejszych szczegółach jego budowy. 

Uzębienie drapieżnika

Kot jest doskonale przystosowany do bycia drapieżnikiem i związanego z tym mięsożernego sposobu odżywiania. Charakterystyczne dla drapieżników uzębienie idealnie odpowiada potrzebom kota: pozwala chwytać i rozrywać zdobycz. Koty wyposażone są w mocną, stosunkową krótką żuchwę, poruszaną dobrze rozwiniętymi mięśniami umocowanymi na łukach kostnych osadzonych w czaszce. Dzięki temu chwyt jest silny i pewny. Co ciekawe, kot jest w stanie otwierać pyszczek jedynie do dołu (za to bardzo szeroko), natomiast nie może przesuwać żuchwy na boki, gdyż jest ona umocowana jedynie na prostym zawiasie. Dlatego koty nie zgrzytają zębami ani nie potrafią przeżuwać. I wcale nie muszą, gdyż mięsny pokarm jako łatwo przyswajalny nie wymaga dokładnego rozdrobnienia. Wpływa to również na budowę przewodu pokarmowego: jako drapieżnik kot posiada dość krótkie jelito cienkie (ma zaledwie jeden metr), podczas gdy u niektórych zwierząt roślinożernych osiąga nawet 30 – 40 metrów! Drapieżnikom wystarcza znacznie mniej, gdyż pokarm składający się z mięsa przyswaja się bez problemu.

Specjalizacja zębów

Zęby kota, tak samo jak ludzkie, zbudowane są z zębiny, cementu i szkliwa. Najtwardszą część zęba stanowi szkliwo. Jeżeli przyjmiemy, że kwarc ma twardość 1000, to szkliwo aż 600, a kość zaledwie 250! Dlatego drapieżniki tak dobrze radzą sobie z miażdżeniem kości, nie uszkadzając przy tym własnych zębów.

Korzeń zęba tkwi w zębodole, natomiast powyżej wystaje korona. Na granicy korony i korzenia znajduje się szyjka, bardzo wrażliwa część zęba, u zdrowego kota pokryta dziąsłem.  Wyspecjalizowane kocie zęby mają wszystkie cechy charakterystyczne dla zwierząt mięsożernych: dzięki niskim i wyposażonym w ostry brzeg koronom przystosowane są do chwytania, rozrywania i cięcia pokarmu.

Najważniejsze są kły, służące do zabijania i przytrzymywania zdobyczy oraz jej rozrywania na mniejsze kawałki. Niektórzy badacze uważają, że nawet rozstaw kocich kłów odpowiada odległości między kręgami szyjnymi potencjalnej zdobyczy. Drobne siekacze znajdujące się pomiędzy kłami tną mięso na drobne fragmenty możliwe do przełknięcia. Koty domowe, które nie muszą polować, a ich głównym pożywieniem jest miękki pokarm z puszki, nawet nie muszą używać siekaczy.

Zęby kota nie mają powierzchni żujących (poza malutkimi zębami trzonowymi znajdującymi się na końcach łuków zębowych szczęki) i dlatego koty jedynie z grubsza rozrywają pokarm na kawałki, a następnie przełykają bez rozgryzania i całkowicie trawią już w przewodzie pokarmowym.

Ile kot ma zębów? Wzór zębowy kota

Zęby ssaków są heterodontyczne. To trudne słowo oznacza po prostu zróżnicowanie na cztery typy: siekacze, kły, przedtrzonowce i trzonowce. Dla każdego gatunku zwierzęcia ogólna liczba zębów, a także zębów z każdego typu jest stała, co oznacza, że wszystkie koty na świecie mają tyle samo zębów (podobnie jak wszyscy ludzie, wszystkie psy, myszy i tak dalej).

Uzębienie dorosłego kota składa się z 30 zębów, z czego 16 jest umiejscowione w szczęce, a 14 w żuchwie. Komplet kocich zębów składa się z 12 siekaczy, 4 kłów, 10 zębów przedtrzonowych i 4 zębów trzonowych (dla porównania: człowiek ma 32 zęby stałe, w tym 4 siekacze, 2 kły, 4 zęby przedtrzonowe i 6 trzonowych).

Da się go przedstawić za pomocą tzw. wzoru zębowego, czyli schematu uzębienia, w którym w liczniku zapisuje się zęby połowy szczęki, a w mianowniku zęby połowy żuchwy. Wzór zębowy dorosłego kota wygląda następująco: w szczęce 3 1 3 1, a w żuchwie 3 1 2 1. Ten tajemniczy ciąg liczb będzie jasny dla każdego anatoma: w szczęce kot ma 3 siekacze, 1 kieł, 3 przedtrzonowce i 1 trzonowiec, natomiast w żuchwie 3 siekacze, 1 kieł, 2 przedtrzonowce (mniej niż w szczęce!) i 1 trzonowiec.

Dwa pokolenia zębów

Podobnie jak ludzie i większość innych ssaków, koty mają dwupokoleniowe uzębienie, a więc najpierw wyrastają im zęby mleczne, które następnie zostaną wymienione na zęby stałe. I na to anatomia ma określenie: zwierzęta takie nazywa się difiodontycznymi.

Kocięta przychodzą na świat zupełnie bezzębne. Rozwojowo wyrastanie zębów mlecznych związane jest z możliwością przyjmowania przez kocięta stałego pokarmu. Jako pierwsze wyrzynają im się siekacze (2 - 3 tydzień życia), następnie kły (3 – 4 tydzień) i przedtrzonowce (3 – 6 tydzień). Jak widać, nie wszystkie zęby stałe mają swój mleczny odpowiednik: kocięta nie mają trzonowców. Kompletne uzębienie mleczne kociaka nie jest też gwarancją posiadania kompletnego uzębienia stałego.

Pełny garnitur zębów mlecznych (razem 26) kocięta posiadają w wieku 6 – 8 tygodni. Zęby stałe wyrzynają się całkowicie do około 6 miesiąca życia.

Zęby to nie kości, szczęka to nie żuchwa

Koci szkielet składa się aż z 244 kości (prawie o 40 więcej niż u człowieka). Wielu z nas wydawałoby się naturalne, aby również zęby zaliczyć do kości, jednak z powodu ich budowy oraz pochodzenia byłby to błąd. Najtwardsza część zęba (czyli szkliwo) pochodzi z innego listka zarodkowego niż wszystkie pozostałe części zęba oraz kości.

Przypomnijmy tutaj, że wszystkie wyżej zorganizowane zwierzęta (człowiek także!) to tak zwane trójwarstwowce, co oznacza, że na pewnym etapie rozwoju zarodkowego dochodzi u nich do wykształcenia trzech warstw komórek (listków zarodkowych): ektodermy, endodermy i mezodermy. Listki zarodkowe stanowią zgrupowania komórek mających pełnić podobne funkcje w tworzącym się organizmie. O ile kości (a także wszystkie, poza szkliwem, części zęba) powstają z mezodermy, to szkliwo pochodzi z zupełnie innej warstwy - ektodermy. Dlatego anatomia mówi jasno: zęby to nie kości. Bliżej im do... włosów, piór i łusek, które tak samo powstają z zespołów komórek ektodermalnych i mezodermalnych. 

Błędem jest także mylne nazywanie żuchwy szczęką dolną. Anatomia nie zna takiego określenia. Szczęka to największa kość twarzowej części czaszki (potocznie nazywa się ją szczęką górną). Szczęka jest kością parzystą, gdyż w czaszce występują dwie szczęki: lewa i prawa, stanowiące swoje lustrzane odbicia. Natomiast żuchwa (błędnie nazywana szczęką dolną) jest kością nieparzystą oraz jedyną ruchomą częścią czaszki.

Trudne słowa...

Heterodontyczne, difiodontyczne, ektoderma, mezoderma... Te wszystkie szczegółowe określenia anatomiczne nie wydają się zbyt istotne z praktycznego punktu widzenia. Poznawanie budowy i właściwości swojego kota jest jednak fascynujące, a wiedza o prawidłowej anatomii, którą dzięki temu zdobędziemy, może pomóc zrozumieć, co się dzieje, gdy nasze zwierzę zacznie chorować. Niestety, koty, podobnie jak ludzie, cierpią na wiele chorób jamy ustnej i zębów.